De geschiedenis van gin city Schiedam

Het is een mooi geschiedenisboek: Herman Jansen, een bevlogen brander-distillateur. Het gaat niet alleen over de man, maar ook over de geschiedenis van de jenever en jeneverstad Schiedam. En over de moutwijn en de jeneverspecialiteiten Notaris, die in 2012 met een gouden plak bekroond werden op de World Spirits Awards. Een klassieker voor de liefhebber.

De boekpresentatie was op 27 mei in de authentieke branderij De Tweelingh in Schiedam. Op deze plek begon het familiebedrijf Jansen in 1777. De hoofdpersoon van het boek, Herman Jansen (1859-1935), is de grootvader van de huidige directeur Dick Jansen.

Behalve een biografie van deze spraakmakende jeneverstoker, werpt de uitgave een nieuw licht op de geschiedenis van Nederland, de stad Schiedam en de ontwikkeling van de distilleerderij in de 19e eeuw, waarin de jenever veruit Nederlands belangrijkste exportproduct zou worden. En dat tegen de achtergrond van maatschappelijke ontwikkelingen. Het lot van Schiedam ging Herman Jansen zeer aan het hart. Als bestuurder pleitte hij voor industriële vernieuwing en behoorde hij tot de voortrekkers van de sociale woningbouw in zijn stad.

Auteur Hans van der Sloot zou een eenvoudig boekje maken over de man die Schiedamse jenever een boost gaf, maar het groeide uit tot een omvangrijk werk, gelardeerd met oude prenten, tekeningen en foto’s. Tijdens zijn onderzoek is een geheel nieuw beeld ontstaan van het belang van moutwijn voor Schiedam, en sterker nog, het belang van de gistproductie voor de stad.

Daling moutprijs

Al in de 18e eeuw was de naam Schiedam wereldwijd bekend. Het aantal branderijen groeide in de loop van de 19e eeuw van 150 tot meer dan 400. 17 molens waren dag en nacht in bedrijf. En zeeschepen voeren het stadje in om de drank naar Amerika te exporteren. De explosieve groei van het aantal branderijen ging gelijk op met een volledig onderuit gaan van de moutwijn-prijs. Werd in 1850 nog zo’n veertig gulden gemaakt voor 100 liter moutwijn, in 1885 mochten de branders blij zijn met een kwart daarvan. Om de haverklap verschenen artikelen in de Schiedamsche Courant waarin werd opgeroepen om het stoken met één of meerdere dagen per week te beperken om de prijs van de moutwijn hoog te houden. Zonder succes. Sterker nog: terwijl de prijs van de moutwijn een dramatisch dieptepunt bereikte, nam het aantal branderijen toe, soms met meer dan tien per jaar. Waar haalden ze dan hun inkomsten vandaan als de prijs van de moutwijn alleen maar daalde?

Wat bleek: niet de moutwijn, maar de gist zorgde voor de inkomsten. Rond 1850 nam door tal van oorzaken de vraag naar bakkersgist toe. Aan de gist werd bijna evenveel verdiend als aan de moutwijn. De moutwijn-
stokerij was een belangrijke grondstoffenleverancier, die 35 jaar lang forse winsten wist te maken met het aanvankelijk belangrijkste afvalproduct, de gist die als bakkersgist werd verkocht.

 

Echtheid

In 1900 was Herman Jansen de belangrijkste initiatiefnemer tot de Gemeentelijke Verordening op de Echtheid van de Schiedamsche Jenever en de Echtheid van de Schiedamsche moutwijn, die in 1902 een feit werd. In deze gemeenteverordeningen staat beschreven hoe moutwijnjenever moet worden gestookt in vier opeenvolgende stappen. Het zegel draagt de handtekening van de burgemeester.

Dick Jansen begint in 1986 weer met het maken van 100% graangestookte moutwijn voor de jeneverspecialiteiten Notaris. Op basis van mout, rogge en maïs, volgens het originele recept van zijn grootvader. Nadat de granen in de molen gemalen zijn, volgt het stoken, splitsen, mengen en weer stoken. Een ambachtelijk proces dat tijd vraagt. Zo veel tijd, dat Notaris maar in kleine hoeveelheden kan worden gestookt. Van het laatste distillaat wordt met een zorgvuldig samengesteld kruidenmengsel een korenwijn gestookt, die de Notaris zijn zachte en vooral kruidige karakter bezorgt.

Foto's: Herman Jansen Beverages

Dan volgt de rijping van de jenever op eikenhouten vaten in de kelders van Herman Jansen Beverages. 3 jaar rijping voor Very Old, 10 jaar voor Xtra Old, 15 jaar voor Very Xtra Old en zelfs minimaal 20 jaar voor de Notaris Vintage, die in 2012 op de markt is gekomen. Deze jeneverspecialiteiten staan op gelijke hoogte met de originele malt whisky’s en cognacs, maar zijn puur Hollands. In 2012 vallen ze in de prijzen bij de World Spirits Awards met een gouden medaille. De Vintage 1991 behaalt zelfs een dubbele gouden medaille. Herman Jansen Beverages krijgt dan de prestigieuze titel ‘Distillery of the Year 2012’. Biologische Jonge Graanjenever en biologische Mountwijnjenever maken het assortiment af.

Jeneverfestival

Al staat jenever nog altijd een beetje bekend als een oude mannendrank, de hippe bartenders op de Perfect Serve Barshow in Amsterdam (25-26 mei) vinden de Notaris een prachtig product voor hun cocktailrecepten. Dick Jansen is helemaal vereerd als hij dit hoort. Zijn bedrijf Herman Jansen Beverages heeft ook een stand op het Jeneverfestival op 13 en 14 juni. Waar? In gin city Schiedam natuurlijk! Het belooft een vrolijke mix te worden van proeverijen van excellente jenevers, nieuwe gins en cocktailworkshops, omlijst met een sfeervol programma. Want jenever zit in het DNA van de stad.

Prijs: 20 euro.
ISBN/EAN: 978-90-73677-23-4